КОНСАЛТИНГТІК КӘСІПКЕРЛІКТІҢ ДАМУ БОЛАШАҒЫ

Мазмұны

 

Кіріспе

Консалтингтік кәсіпкерліктің даму болашағы

Қорытынды

Қолданылған әдебиеттердің тізімі

Кіріспе

 «Консалтинг— шаруашылықты басқарушыларға және түрлі ұйымдардың басқарушы қызметкерлерін кәсіби көмек көрсету, кеңес беру, оқыту. Ол коммерциялық негізде ақыл-кеңестер беру, үйренуші, оқушы басшы қызметкерлермен, басқарушылармен бірлесіп шешімдер әзірлеу нысанында, сондай-ақ, белгілі бір ұйымдық, техникалық немесе ақпараттық қызметтерді орындау нысанында жүзеге асырылады. Консалтинг қызметі шетелдерде экономиканың жеке саласы ретінде өткен XX ғасырдың 60-жылдарында қалыптасты. Бұл жылдарды Батыста «консалтигінің алтын ғасыры» деп атайды, мұның өзі соғыстан кейінгі кезеңде экономиканың жедел даму жолына түсіп, консалтингтік қызмет көрсетулерге деген кажеттілігінің күшеюіне және оның интернационалдануына байланысты туды. Қазіргі кезенде Қазақстан Республикасында жалпы саны 500-ден астам консалтингтік фирмалар жұмыс істейді. Олар, көбінесе, кәсіптік сипаттағы консалтингтік қызметтер көрсетеді.

• Көрсетілетін консалтинглік қызметтердің тақырыбы (жалпы басқару, әкімшілік ету, қаржылық басқару, кадрларды басқару, маркетинг, өндіріс, ақпараттық технология, мамандандырылған қызметтер көрсету);
• Қамту аясы(сыртқы консалтинг, ішкі консалтинг),
• Нысаны(кеңес беру, сабағат, жоба),
• Әзірлеу әдісі(сараптамалық консалтинг, процестік консалтинг, оқыту консалтингі, сараптамалық-процестік консалтинг,сараптамалық оқыту консалтингі),
• Сипаты(проблемалық оқыту консалтингтік қызметтерін көрсету, проблемалық кәсіптік консалтингтік қызметтер көрсету) бар.

Сыртқы консалтинг — клиенттерге тиісті шарт негізінде қызметтер көрсету көрсетуші тәуелсіз консалтингтік фирмалар түрінде немесе жеке кеңес берушілерден құралған консалтинг ішкі консалтинг – белгілі бір ұйымныңқұрамында істейтін, ұйымның талдамалы, «штабтық» ішкі жүйесін құрайтын экономика мен басқару жөніндегі  мамандар жүргізген  консалтинг.

Сараптамалық консалтинг — кеңесші диагностиканы, шешімдер талдамасын және оны енгізу жөніндегі ұсыныстарды дербес жүзеге асыратын консалтинг. Мұнда клиент, негізінен, консалтингтікақпаратқа қол жеткізіп, нәтижелерді бағалауына мүмкіндік жасайды.

Процестік консалтингте—кеңесші жобаның барлық жасалу кезеңдерінде клиентпен өзара белсенді іс-қимылда болады , оның өз идеяларын, пікірлерін, қсыныстарын айтуына кеңесшінің көмегімен талдау жүргізіп,шешімдер өзгертуіне ықыласын оятады.Кеңесші, негізінен,осы сыртқы және ішкі идеяларды жинап қорытады,клиентпен бірлесіп жүргізген жұмыс барысында алынған шешімдерді бағалайды,оларды жүйеге келтіріп,ұсыныстар дайындайды,идеяларды жинаумен,шешімдерді талдаумен айналысып қана қоймай,сонымен бірге осы идеялар мен шешімдердің  пайда болуы үшін негіз әзірлеп, клиентке лекциялар,семинарлар,оқу құралдары нысанында тиісті теориялық және  практикалық теория береді.Проблемалық—оқыту консалтингтік қызметтерін көрсету —коммерциялық,негізінде кеңестер беру,ұсыныстар айту,клиентпен бірлесіп шешімдер әзірлеу нысанында көрсетілетін қызметтер.Проблемалық-кәсіпқойлық консалтингтік қызметтер көрсету белгілі бір ұйымдық-техникалық немесе ақпараттық міндеттерді коммерциялық негізде орындау нысанында көрсетілетін консалтингтік қызметтер болып табылады»/1/.

 Кәсіпкерлік – адам қызметінің ерекше саласы және ол еңбектің басқа түрлерінен оқшауланып тұрады. Экономикалық әдебиеттерде кәсіпкерлік пен бизнес ұғымдарын балама түрінде қарастыру жиі кездеседі.Бизнес пен кәсіпкерлік жақын ұғымдар болғанымен, оларды бір бірімен баламалап, теңестіріп қарауға болмайды.  Бизнес – табыс әкелетін кез келген қызметтің түрі. Ал кәсіпкерлік (предпринимательство) – новаторлық іс. Нағыз кәсіпкер ол — өнертапқыш. Сондықтан да бизнеспен айналысатын адамдар ешуақытта кәсіпкер бола алмайды. Экономикалық ғылымда «кәсіпкерлік қабілеттілік» деген ұғым бар.

Кәсіпкерлік қабілеттілік дегеніміз – адамның бизнесте жаңалықты аша білу қабілеттілігі, бірақ бизнеске қатысатындардың барлығының қолынан келе бермейді. Басқа жұрт қалғып, қыдырып, той-думан жасағанда, барлық күш қуатын барынша жұмысқа жұмсап, новаторлықпен, мақсаттылықпен, коммуникабельділікпен, яғни адамдармен тез арада байланыс жасау қабіліттілігі, олармен өзара жақсы қатынастар құра білу, бәсекелестеріне қарағанда айналасына басқаша көз қараспен қарауда оқшауланып тұрады.

Кесте-1. Қазақстан Республикасының территориясында қызмет ететін кәсіпорындардың дамуы

Ескерту-мәліметтер Қазақстан Республикасының «Даму» шағын және орта консалтингтік кәсіпкерлік ұйымының ресми сайтынан алынды: https://fund.damu.kz/3491

Бизнесмендердің ішінен мұндай қабілеттілікпен оқшауланатындар жиі кездесе қоймайды. Демек, бизнес – бұл табыс әкелетін адамның экономикалық қызметі.

«Кәсіпкерлік – бұл да адмның экономикалық қызметі, бірақ бұл қызметті жаңа ізденіске бағыттайды және осы жаңалықты жүзеге асыру үшін тәуекелге бас ұрады.

Кәсіпкерлік бизнес саласында жүзеге асады, сондықтан да экономикалық әдебиеттерде олар үнемі пара-пар ұғым ретінде қарастырылады. Ал егер бизнестің новаторлық жағын қарастыратын болсақ, онда кәсіпкерлік қызмет термині қолданылады. Кәсіпорын (фирма) кәсіпкерлік қызмет өндірістік звеносының негізі болып табылады. Осы жерден бастап және ары қарай «кәсіпорын» мен «фирма» ұғымдарын баламалап қараймыз. Рас, олардың бір-бірінен өзара айырмашылығы бар: «фирма» термині жиынтық ұғым, оған бір немесе бірнеше кәсіпорын мен өндіріс енуі мүмкін. Әдетте, кәсіпорынға бір жақты, бір өнімді өндіретін процесті жатқызамыз. Қазіргі жаңа жағдайда нарықтық қатынастар жағдайында кәсіпорын өзінің өндірістік қызметінде толық өз бетінше еркіндігін алуда: ол барлық халық шаруашылығы кешенінен техникалық, ұйымдық, экономикалық және құқықтық тұрғыдан дараланған»/2/.

Экономикадағы қиындылық жағдайларына қарамастан еліміздің территориясында қызмет ететін біріккен және шетел кәсіпорындарының саны жылдан-жылға өсуде. 2015 жылдың 1 қаңтарда тіркелген кәсіпорындардың саны 5444 болды, ол 2011 жылдардан бастап салыстырғанда бірталай  өскенін көрсетеді. (1-сурет)

                                                                

Сурет 1. 2011 жылдан  2015 жылға дейінгі Қазақстан Республикасында жұмыс жасаған кәсіпорндар  

саны көрсетілген.

Ескерту-мәліметтер Қазақстан Республикасының «Даму» шағын және орта консалтингтік кәсіпкерлік ұйымының ресми сайтынан алынды: https://fund.damu.kz/3491

«Кәсіпорындардың қызметі мен құрылуын экономикалық қамтамасыз ету үшін бірінші кезекте кәсіпорындарды қаржыландыру сұрақтарына тоқталамыз. Оған жататындар: қаржыландыру көздерін құру, жарғылық капиталдағы қатысушылар салымының арақатнасы, салық алу мәселелері және кәсіпорындардың тиімді қызмет ету көрсеткіштерінің есептері. Кәсіпорындарды қаржыландыру көздері болып жарғылық қорға салынған ақша салымдары, амортизациялық аударымдар, кәсіпорынның резервтік және басқа да қорлары, несиелер саналады. Осылардың барлығын жасағаннан соң кәспорындардағы жұмыс жасап отырған кәсіпкерлерге байланысты болады.Кәсіпорындар бірден жұмыс жасап пайдаға кенеле алмайды. Нағыз сұранысқа ие кәсіпорын болу үшін талмай еңбек ету керек. Кәсіпорындар алдымен шағын болады. Солай-солай арымен өздерінін бизнесін көтереді»./3/.

Сурет 2. Жалпы консалтингтік кәсіпорындардың формалары

Ескерту-мәліметтер Қазақстан Республикасының «Даму» шағын және орта консалтингтік кәсіпкерлік ұйымының ресми сайтынан алынды: https://fund.damu.kz/3491

Қоғамдық санада кәсіпкер – бүл тек адам, индивидум деген пікір берік орнаған. Нарық қатынастарының құрылу және даму практикасы мемлекеттік қоғамдық мүдделер үшін белсенді кәсіпкерлік қызметпен айналыса алатынын көрсетті. Мемлекет қызметтің кәсіпкерлік саласына ерте қосылады, соғұрлым өтпелі экономиканың ұзақтығы қысқа, мемлекеттік кәсіпкерлік қызметтің әріден ойластырылған дағдарысқа қарсы және инфляцияға қарсы бағдарына бола нарық экономикасы тиімді дамиды, соғұрлым мемлекетте халықаралық инвестициялық ахуал өте жақсы,соғұрлым әлемдік экономикада осы мемлекеттің мәртебесі биік болады. Өтпелі экономика жағдайында мемлекеттік кәсіпкердік ерекше сипатқа, ерекше мәнге  ие болады. Мемлекет нарықтық жүйе жолында заңды тұлға ретінде жаңа функцияны – кәсіпкерлік қабілетті игеру қажет.«Қазақстан Республикасында 2013 жылдың басында мемлекеттік кәсіпорындардың үлесі олардың жалпы санының 23,5% құрады. Нарықтық экономикасы дамыған елдерде мемлекет меншігі үлесі көп емес, бірақ, нақ осы ұлттық экономиканың дамуы үшін қажет қызметтер мен тауарлар шығарушы өздерінің меншікті кәсіпорындарының болуына және бір уақытта мемлекет бюджетін толтыру үшін қажет ақшалай қаражат табуына мүмкіндік береді. Келтірілген кәсіпорындар Қазақстан Республикасында коммерциялық және коммерциялық емес бастаулардың қосылуында жұмыс істейді.

Мемлекет кәсіпорындарды олардың дербестігінің сипатына байланысты үш топқа бөледі:

1) Бюджеттік (ведомстволық);

2) Қоғамдық (корпорациялар);

3) Аралас акционерлік қоғамдар (холдингтер)./4/.

Қазіргі кезде қазақстандық технологиялар артықшылықтарын танылып жатыр. Мысалы, қорғасын өндіруден жетекші орын алатын «Коминка» канадалық фирмасы – неміс мамандары ұсынған технологияны қабыл алмай, қазақстандық  мамандармен және   ғалымдармен шығарылған технология негізінде өз зауыттарын қайта жаңғырту туралы шешім қабылдады. ТМД (Ресей, Украина, Өзбекстан, Қазақстан, Белоруссия) елдерін қамтыған экономикалық дағдарыс жағдайында Қазақстанның болашақтағы мүмкіндіктері айтарлықтай жоғары. Экономика құрылымында аграрлық сектор үлес салмағының басым болуы, басқарудың қатаң түрде жүргізілуі, бай табиғи ресурстардың болуы, Қазақстан экономикасының қайта қалпына келуіне мүмкіндік береді.Тек бұл ғана емес басқа да қазақстандаық технологиялар өз артыөшылықтарын көрсетіп отыр.

«Батыс мұнайгаз корпорацияларының ірі инвестициялары жеке меншік капиталдың ағып келуін күшейтеді. Қазақстанның шаруашылық жағдайы жоғарғы экономикалық интеграция дәрежесіне қарай Ресей қарым — қатынасымен анықталатын болады. Сондықтан экономикалық және технологиялық саясат дүниежүзінің жетекші технологиялық елдерімен тең құқылы қарым — қатынасты дамыта отырып, ғылыми сыйымды секторды шаруашылық өсудің “қозғаушы күші” етіп жасауы мүмкін.Басқа жағынан қарағанда, қазіргі кезде біздің кәсіпорындар батыс технологияларына үлкен қызығушылығын білдіреді.Фирма  ішінде неміс әіпкерлерінің болғандығына да қарамастан қабыл алмады. Біз жетекші болып табылатын немесе өндірілген өнімдеріміз әлемдік стандартқа сәйкес келетін, ғылым және техника салалары бар. Бірақ, осының барлығын әлемдік нарыққа республикамыздың экономикалық қауіпсіздігін сақтай отырып, жеткізе ала білуіміз керек»/5/.

Бірақ Қазақстанды жоғарғы дамыған мемлекетке айналдыру сыртқы нарыққа нәтижелі қатысуына және халықаралық мамандануды ұтымды таңдауына байланысты. Республика экспортын ұлғайтудың негізгі көздері болып ғылыми сыйымды бұйымдар және жоғарғы технологиялар табылады.

 «Батыс кәсіпкерлері жаңа технологияларға және жаңа бұйымдарға жоғарғы қызығушылық білдіреді. АҚШ Ресейден ғарыш кемелерін қондырғанда қолданылатын “Топаз-2” плутоний-238 ядролық реакторын алдын-ала сатып алды. АҚШ үш мыңнан асатын технологиялар тізімін жасады.

Осы технологиялар тізіміндегі Қазақстанның үлесі қандай немесе мүлдем жоқ па? Осыны анықтау керек. Ғылыми сыйымды өнімдердің сыртқы нарыққа шығуы біздің кәсіпорындардың, біріншіден, олардың сыртқы экономикалық сапалығының жоғарылауын; екіншіден, жоғарғы технологиялар әлемдік нарығының ерекшеліктерін ұғынуын талап етеді. Қазіргі кезде технологиялық потенциал әрбір мемлекеттің экономикалық және қорғаныс күшінің негізі болып табылады. Сондықтан Солтүстік Америка, Батыс Еуропа және Жапония арасындағы экономикалық бақталастықта негізгі орынды технологиялық жетекшілік үшін күрес алады. Бұл орайда Қазақстанға басқа мемлекеттерден асып түсу үшін көптеген көмек керек. Солардың бірі консалтингтік кәсіпкерлер.»/6/.

Басқа жағынан қарағанда, қазіргі кезде біздің кәсіпорындар батыс технологияларына үлкен қызығушылығын білдіреді.

«Қазақстан тек қана шикізат пен материалдарын ғана емес, сонымен қатар жоғарғы технологиялы дайын өнімдер (электроника, өнеркәсіптік құрал-жабдықтар және т.с.с.) экспортына маманданғанда ғана халықаралық еңбек бөлінісі жүйесінде беделді орынға ие бола алады.Дайын өнім кәсіпорынның айналым қаражан құрамына кіреді. Және қаржылық есеп беруде нақты өзіндік құны бойынша кіреді.Дайын өнімді экспортқа шығару үшін де алдын ала жоспар болғаны жөн. Экспортқа шығармас бұрын өз-өзіне баға берген дұрыс. Пайда таба аламын ба, әлде шығынға батамаын ба?Және де бұны білікті мамандармен ақылдасқан жөн.»/7/.

“Қазақстан Республикасында кәсіпкерліктің даму жағдайлары мен басым факторлары” елімізде кәсіпорындар қызметіне қолайлы экономикалық ахуал жасау тапсырмалары, кәсіпорын функцияларын ырықсыздандыруға талдау қарастырылады және кәсіпорындардың қызмет ету негізінде заңды-нормативтерді жетілдіруге ұсыныстар көрсетіледі. Экономика құрылымында аграрлық сектор үлес салмағының басым болуы, басқарудың қатаң түрде жүргізілуі, бай табиғи ресурстардың болуы, Қазақстан экономикасының қайта қалпына келуіне мүмкіндік береді.Қазақстанның шаруашылық жағдайы жоғарғы экономикалық интеграция дәрежесіне қарай Ресей қарым — қатынасымен анықталатын болады. Сондықтан экономикалық және технологиялық саясат дүниежүзінің жетекші технологиялық елдерімен тең құқылы қарым — қатынасты дамыта отырып, ғылыми сыйымды секторды шаруашылық өсудің “қозғаушы күші” етіп жасауы мүмкін.» /8/.

 «Қазіргі кездегі халықаралық бизнес ерекшелігі — тәуелді барынша төмендетуге ұмтылу. Өз кезегінде тәуекел дәрежесі экономикалық кеңістіктегі бизнес климатынан болады. Қолайлы экономикалық, заңды-құқықтық институтционалдық жүйе негізінде шаруашылық субъектілердің қызмет етуін “қолайлы экономикалық ахуал” деп аталады. “Қолайлы экономикалық ахуалдың” принципты базасына болып келесі факторлар жатады:

— жетілген салық жүйесі;

— оңайлатылған валюталық режим;

— бюджет жүйесі;

— кеденді режим;

— тиімді есеп беру мен  есепке алу;

— шаруашылық басқару органдарын жаңарту;

— жетілген сақтандыру жүйесі;

— жетілген сақтандыру жүйесі.

Әлемдік тәжірибеде инвестиция  қолайлы жағдай жасау, сонымен бірге кәсіпорын құру, көп жағдайда заң шығару негізін жетілдірумен байланысты. Өзара байланысты экономикалы, құқықтық, ұйымдастыру-ақапараттық бағыттар кешешнінің ішінде маңыздысы келесілер:

1) инвесторлар басының және меншігінің қорғауды қамтамасыз ету;

2) қаржылық валюталық, салықтық, тарифті және тарифті емес реттеуде құқықтық негізін жетілдіру;

3) шетел инвестициясын сақтандыру және кепілдендіру жүйесін құру және жеке ұлттық инвестициялармен кепілзат операцияларын жүргізу механизмін қалыптастыру;

4) инвестицияны реттеу мәселелерін шешуде мемлекеттік және аймақтық органдар ықпалын шектеу;

5)  әртүрлі ведомостволар тарапынан үстемдікті жою.

Қазақстада “қолайлы экономикалық ахуал” қалыптастырудың негізгі элементі “Шетел инвестициялары туралы” Заң болады. Осы заңға, шетел инвестицияларының кез-келген түрі және олармен байланысты барлық қызмет түрлері қолайлы жағдайларда жүзеге асырылуы тиіс. Бұл заңның негізгі қабылданған мақсаты – біздің еліміздегі шетел инвестицияларына, олардың қызметіне максималды жағдай құру»/9/.

Бұл заң Қазақстан территориясында шетел инвестицияларының ұлттық инвесторларға рұқсат берілген барлық ұйымдасқан — құқықтық формасында біріккен кәсіпорын, еншілес және шетел заңды тұлғалар өкілеттігі ретінде қызмет етуге мүмкіндік бар екендігін бекітеді. Осы заң шетел инвесторларына басқа да маңызды кепілдіктер береді.

«Тікелей шетел инвестициялары Қазақстан үшін, оның қазіргі кезеңдегі экономикалық жағдайын ескергенде,  мемлекетаралық экономикалық ынтымақтастық формаларымен салыстырғанда біқатар айтарлықтай артықшылықтарына ие болады:

-біріншіден отандық тауарлар мен қызметтерді өндіруге олар шетел капиталын салу көзі болып табылады;

-екіншіден, технология трансфертін, “ноу-хау”, алдыңғы қатарлы басқару әдістерін мемлекеттің сыртқы қарызын өтеуді кқамтамасыз етеді.

Қазақстанның шаруашылық жағдайы жоғарғы экономикалық интеграция дәрежесіне қарай Ресей қарым — қатынасымен анықталатын болады. Сондықтан экономикалық және технологиялық саясат дүниежүзінің жетекші технологиялық елдерімен тең құқылы қарым — қатынасты дамыта отырып, ғылыми сыйымды секторды шаруашылық өсудің “қозғаушы күші” етіп жасауы мүмкін.Б/10/.

 «Шетел қатысуы мен 100%-ды шетел капиталы барлық заңды тұлғаларды тіркеу туралы процедурасын жеңілдету және жетілдіру мақсатында, Қазақстан Республикасының Президенті мен  заң күші бар “Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу туралы” заң күші бар Жарлығына қол қойды. Экономика құрылымында аграрлық сектор үлес салмағының басым болуы, басқарудың қатаң түрде жүргізілуі, бай табиғи ресурстардың болуы, Қазақстан экономикасының қайта қалпына келуіне мүмкіндік береді. Қазақстанның шаруашылық жағдайы жоғарғы экономикалық интеграция дәрежесіне қарай  анықталатын болады. Сондықтан экономикалық және технологиялық саясат дүниежүзінің жетекші технологиялық елдерімен тең құқылы қарым — қатынасты дамыта отырып, ғылыми сыйымды секторды шаруашылық өсуді жасауы мүмкін.»/11/.

«Заңды түрде қорғаумен қоса, шетел инвесторларына қосымша кепілдік беруді мемлекетаралық инвестицияны қорғау, және ынталандыру келісім-шарты қамтамасыз етеді. Тәуелсіздік алағалы бері еліміз мұндай келісім шартын 23 елмен жасады. Қазіргі кезде 21 елмен келісім-шарт жобасы талқылануда. Тәуелсіздік алғалы бері өскенін көре аламыз. Бұл орайда келісімдерді жасау үшінде экономикалық тұрақтылық керек.Әрине тұрақтылықты сақтау кәсіпкерлерге байланысты. Жқмысты қалай жасайды, оны қалай ұйымдастырады. Жасаған жұмыстары нарықтық экономикада сұранысқа ие бола ала ма, қарапайым халық оны қолдана ала ма соны ойлау керек. Бірақ Қазақстанда экономика қарқынды дамып келе жатыр.Ең алдымен бұл еліміздің кәсіпорындарының әлемдік дәрежеде дамуы болып табыдлады.»/12/.

“Қолайлы экономикалық ахуал” қалыптастыру көптеген факторлардан тәуелді болып келеді. Халықаралық салық және инвестиция жөніндегі орталық сарапшыларының жүргізген “ҚР-дағы инвестициялық ахуал” бағдарламасы нәтижесі бойынша, еліміздегі инвестициялық ахуалдың болашағы зор. Бірақ, қазіргі таңда тұрақсыз деген тұжырымға келеді. Инвестициялардан түсетін пайданың мүмкіндігіне қарамастан, анықталмағандық Қазақстанға шетел инвестиция ағымын тежеуші фактор болып отыр. «Экономика құрылымында аграрлық сектор үлес салмағының басым болуы, басқарудың қатаң түрде жүргізілуі, бай табиғи ресурстардың болуы, Қазақстан экономикасының қайта қалпына келуіне мүмкіндік береді.Қазақстанның шаруашылық жағдайы жоғарғы экономикалық интеграция дәрежесіне қарай Ресей қарым — қатынасымен анықталатын болады. Сондықтан экономикалық және технологиялық саясат дүниежүзінің жетекші технологиялық елдерімен тең құқылы қарым — қатынасты дамыта отырып, ғылыми сыйымды секторды шаруашылық өсудің “қозғаушы күші” етіп жасауы мүмкін.Басқа жағынан қарағанда, қазіргі кезде біздің кәсіпорындар батыс технологияларына үлкен қызығушылығын білдіреді. Сонымен бірге салық жүйесінің даму дәрежесінің төмендігі, кеден режимінің тиімділігі, әкімшілік органдарының көпсандылығы және валюталық режим салынған капитал ресурстарының өзін-өзі өтеуі үшін нақтылы жағдайды туғызбай отыр»./13/.

«Қазіргі кезеңде, жаңа салық кодексінің, “Валюталық реттеу туралы”, 2013 жылғы 10 сәуіріндегі “Сыртқы қарыз және сыртқы қарызды басқару туралы”, 2013 жылғы 28 ақпандағы “Тікелей инвестицияларын мемлекеттік қолдау туралы”, 2013 жылғы 5 наурыздағы № 77-1 “Құнды қағаз нарығы туралы”.Қазақстанның шаруашылық жағдайы жоғарғы экономикалық интеграция дәрежесіне қарай Ресей қарым — қатынасымен анықталатын болады. Сондықтан экономикалық және технологиялық саясат дүниежүзінің жетекші технологиялық елдерімен тең құқылы қарым — қатынасты дамыта отырып, ғылыми сыйымды секторды шаруашылық өсудің етіп жасауы мүмкін.Басқа жағынан қарағанда, қазіргі кезде біздің кәсіпорындар батыс технологияларына үлкен қызығушылығын білдіреді. 2013 жылғы 6 наурыздағы № 82-1 “Инвестициялық қорлар туралы” Заңдардың қабылдануы елімізде экономикалық ақаулының біршама алға қадам басқандығын көрсетеді.»/14/.

«2012 ж. 14 желтоқсанда , ҚР шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту жөніндегі халықаралық конференция аясында BISAM Central Asia Бизнес-ақпарат, әлеуметтік және маркетинг тік зерттеулер орталығының президенті Леонид Гуревич « Қазақстандық кәсіпкер : өз тарихын өзі бағалауы , тағдыры мен келешегі » атты тақырыпта баяндама жасады. Экономикалық дағдарыс жағдайында Қазақстанның болашақтағы мүмкіндіктері айтарлықтай жоғары. Қазақстан экономикасының қайта қалпына келуіне мүмкіндік бар.  Батыс мұнайгаз корпорацияларының ірі инвестициялары жеке меншік капиталдың ағып келуін күшейтеді. Қазақстанның шаруашылық жағдайы жоғарғы экономикалық интеграция дәрежесіне қарай анықталатын болады. Сондықтан экономикалық және технологиялық саясат дүниежүзінің жетекші технологиялық елдерімен тең құқылы қарым — қатынасты дамыта отырып, ғылыми сыйымды секторды шаруашылық өсудің “қозғаушы күші” етіп жасауы мүмкін.Басқа жағынан қарағанда, қазіргі кезде біздің кәсіпорындар  көптеген салаларға қызығушылықтарын  білдіреді. Онда «Даму» кәсіпкерлікті дамыту қоры» АҚ-ның тапсырысымен жүргізіліп жатқан кешенді маркетингтік зерттеудің бір тармағы бойынша нәтижелер жария етілді»./15/.

«Кәсіпкерлердің 5% үшін сыйға тартылған және мұрагерлік қаражат бастапқы капитал көзі болса, респондент тердің 2% өз бизнесін мемлекет қолдауымен ашқан.Бизнесмен дердің 87% өз ісін жүргізгенге дейін жалданбалы қызметкерлер болған. Олардың 11% — басшылар , 35% — мамандар , 20% — ортаңғы буын жұмыскерлер , 15% — жұмысшылар , 5% — маман емес қызметкерлер , 1% — ғылыми қызметкерлер. Жұмыс істеп жүрген кәсіпкерлердің 8% — бұрынғы жұмыссыздар, сауал жүргізілгендердің тағы 3% өз ісін оқуын тәмамдағаннан кейін бірден ашқан.

Зерттеу барысында өз қалауымен жеке іс бастаған кәсіпкерлердің саны кәсіппен шұғылдануға мәжбүрлік итермелеген соң келген кәсіпкерлердің санынан шамалы ғана артық екендігі анықталып отыр. Дегенмен, қазіргі кәсіпкерлердің 40% астамы бизнесті мәжбүр болғандықтан бастаған (көпшілігінде бұл шаруа қожалықтарының бастықтарына қатысты, осындай қожалықтар үлесі 6%, ЖШС пен АҚ басшылар үлесі – 27%, жеке кәсіпкерлер үлесі – 43%). Кәсіпкерлікпен шұғылдануға жағдайға байланысты, мәжбүрлікпен келгендіктері туралы жеке кәсіпкерлер мен шаруа қожалықтары басшылары жиі айтып отыр. Сауалнама жүргізілген заңды тұлғалар өкілдерінің жартысына жуығы бизнеске өз қызуғышылықтарымен келгенін айтады (47%).

Зерттеу авторлары қазіргі жұмыс істеп жүрген кәсіпкерлердің бизнесмен бола алған- алмағандарын білу үшін, егер олар жалданбалы жұмыста жүрген кезде жеткілікті жалақы алған болса кәсіпкерлікпен шұғылданар ма еді деген сауалмен оларды өткен өмірлеріне қайта оралтуға тырысып көрді. Сауалнама жүргізілгендердің жартысынан астамы (54%) қалай болған күнде де кәсіпкерлік қызметпен айналысатындарын, ал 39% , керісінше , қызметкерлік жұмыс орындарымен қанағаттанатындарын жеткізді.» /16/.

«ДАМУ» Қоры үшін дайындаған алдыңғы  зерттеуі көрсеткендей , бизнес пен билік арасындағы келіспес қайшылықтарды жеңуге, өкінішке орай, қол жеткізілген жоқ деп атап отыр жұмыс авторлары . Олардың деректері бойынша сұрау салынғандардың 65% жергілікті билік тарапынан оларға салғырт қараушылық және жағымсыз әрекет көрсетулердің орын алғандығын жеткізді. Осындай ситуацияға, әсіресе, жеке кәсіпкерлердің көңілдері толмай отыр. Респонденттердің 25% астамы биліктің бизнеске қатынасын – бейтарап деп есептейді, 16% шенеуніктер тарпынан көрсетілетін қолдау мейлінше ресми түрде, ал сауалнама жүргізілгендердің тек 4% ғана дұрыс пікір білдірді.

Жалпы, сауалнама жүргізілген кәсіпкерлер өз бизнесінің даму болашағына оң ниетпен қарайды. Зерттеу барысында респонденттердің 82% осылай деді. Бизнесмендердің 19% , керісінше, өз ісін жүргізудің ешқандай келешегінің жоқтығын алға тартады. Соның өзінде, барлық қиындықтарға қарамастан, күн көріс қамынан гөрі, өз ісін дамытуға деген ұмтылыс басым. Бизнесмендердің 64% өз қызметінің даму стратегиясын бизнесті қарқынды дамытудан және ұлғайтудан көретінін баса айтады. .

Кәсіпкерлерден өз бизнесін жүргізуде жетістікке қол жеткізу үшін қандай жеке қасиеттің маңызды екенін бағалау сұралған болатын. Сауалнама жүргізілген кәсіпкерлердің 16% жуығы еңбекқорлықпен және тәулік бойы тек өз компаниясы туралы ойлау қабілетінің барлығымен негізделеді деп есептейді. Респонденттердің тағы 24% жетістікке қол жеткізудің бірден бір басты тетігі еркіндік пен күш-жігердің болуы, сонымен қатар пайда табу мақсаттылығы деп тұжырымдайды.

Одан бөлек зерттеу авторлары кәсіпкерлердің бизнесті дамытудағы әлеуметтік жауапкершілікті түсінетіндерін анықтады. Респондент тердің көпшілігінде бұл ұғым заңды орындау және істі таза жүргізу шегінен шықпайтындығы анықталды. Өз кезегінде, сауалнама жүргізілгендердің 37% үшін әлеуметтік жауапкершілік салықты ұқыпты төлеумен, ал 18% үшін компани я қызметкерлеріне уақытылы жалақы төлеумен шектеледі. Қалған бизнесмендер үшін әлеуметтік жауапкершілік дегеніміз жаңа жұмыс орындарын құру және қайырымдылық жасау деп өздерінің өмірге деген кең көзқарастарын көрсетті»/17/.

Технологиялар тізіміндегі Қазақстанның үлесі қандай немесе мүлдем жоқ па? Осыны анықтау керек. «Ғылыми сыйымды өнімдердің сыртқы нарыққа шығуы біздің кәсіпорындардың, біріншіден, олардың сыртқы экономикалық сапалығының жоғарылауын; екіншіден, жоғарғы технологиялар әлемдік нарығының ерекшеліктерін ұғынуын талап етеді. Қазіргі кезде технологиялық потенциал әрбір мемлекеттің экономикалық және қорғаныс күшінің негізі болып табылады. Сондықтан Солтүстік Америка, Батыс Еуропа және Жапония арасындағы экономикалық бақталастықта негізгі орынды технологиялық жетекшілік үшін күрес алады. Индивидум деген пікір берік орнаған. Нарық қатынастарының құрылу және даму практикасы мемлекеттік қоғамдық мүдделер үшін белсенді кәсіпкерлік қызметпен айналыса алатынын көрсетті. Мемлекет қызметтің кәсіпкерлік саласына ерте қосылады, соғұрлым өтпелі экономиканың ұзақтығы қысқа, мемлекеттік кәсіпкерлік қызметтің әріден ойластырылған дағдарысқа қарсы және инфляцияға қарсы бағдарына бола нарық экономикасы тиімді дамиды, соғұрлым мемлекетте халықаралық инвестициялық ахуал өте жақсы,соғұрлым әлемдік экономикада осы мемлекеттің мәртебесі биік болады. Өтпелі экономика жағдайында мемлекеттік кәсіпкердік ерекше сипатқа, ерекше мәнге  ие болады. Мемлекет нарықтық жүйе жолында заңды тұлға ретінде жаңа функцияны – кәсіпкерлік қабілетті игенру қажет. Қазақстан Республикасында 2011 жылдың басында мемлекеттік кәсіпорындардың үлесі олардың жалпы санының 23,5% құрады. Нарықтық экономикасы дамыған елдерде мемлекет меншігі үлесі көп емес, бірақ, нақ осы ұлттық экономиканың дамуы үшін қажет қызметтер мен тауарлар шығарушы өздерінің меншікті кәсіпорындарының болуына және бір уақытта мемлекет бюджетін толтыру үшін қажет ақшалай қаражат табуына мүмкіндік береді. Келтірілген кәсіпорындар Қазақстан Республикасында коммерциялық және коммерциялық емес бастаулардың қосылуында жұмыс істейді.»/18/.

«Қолайлы экономикалық ахуал” қалыптастыру көптеген факторлардан тәуелді болып келеді. Халықаралық салық және инвестиция жөніндегі орталық сарапшыларының жүргізген “ бағдарламасы нәтижесі бойынша, еліміздегі инвестициялық ахуалдың болашағы зор. Бірақ, қазіргі таңда тұрақсыз деген тұжырымға келеді. Инвестициялардан түсетін пайданың мүмкіндігіне қарамастан, анықталмағандық Қазақстанға шетел инвестиция ағымын тежеуші фактор болып отыр. Сонымен бірге салық жүйесінің даму дәрежесінің төмендігі, кеден режимінің тиімділігі, әкімшілік органдарының көпсандылығы және валюталық режим салынған капитал ресурстарының өзін-өзі өтеуі үшін нақтылы жағдайды туғызбай отыр.Қазіргі кезеңде, жаңа салық кодексінің, “Валюталық реттеу туралы” көрсетеді.

Алғашқы кездерде республиканың немесе фирманың жоғарғы сапалы өнімдер өндіретіндігін куәландыратын имиджі болмайынша, бұл өнімдерге өте төмен бағалар төлейді. Бір кездерде әлемдік нарықта жапон тауарларының арзан болғандығын, ал қазіргі кезде Оңтүстік Корея тауарларының арзан екендігін есте сақтау керек. Бізде осы жағдайдан өту керек, әйтпесе бізді әлемдік нарықта қабылдамайды.Екінші бағыт — ғылыми жұмыстар едәуір нәтижелі орындалатындай орта құру. Мұнда, Республиканың ғылым және жаңа технологиялар Министрлігінің рөлі зор»./19/.

«Халықаралық салық және инвестиция жөніндегі орталық сарапшыларының жүргізген “ҚР-дағы инвестициялық ахуал” бағдарламасы нәтижесі бойынша, еліміздегі инвестициялық ахуалдың болашағы зор. Бірақ, қазіргі таңда тұрақсыз деген тұжырымға келеді. Инвестициялардан түсетін пайданың мүмкіндігіне қарамастан, анықталмағандық Қазақстанға шетел инвестиция ағымын тежеуші фактор болып отыр. Сонымен бірге салық жүйесінің даму дәрежесінің төмендігі, кеден режимінің тиімділігі, әкімшілік органдарының көпсандылығы және валюталық режим салынған капитал ресурстарының өзін-өзі өтеуі үшін нақтылы жағдайды туғызбай отыр.Қазіргі кезеңде, жаңа салық кодексінің, Алғашқы кездерде республиканың немесе фирманың жоғарғы сапалы өнімдер өндіретіндігін куәландыратын имиджі болмайынша, бұл өнімдерге өте төмен бағалар төлейді. Бір кездерде әлемдік нарықта жапон тауарларының арзан болғандығын, ал қазіргі кезде Оңтүстік Корея тауарларының арзан екендігін есте сақтау керек. Бізде осы жағдайдан өту керек, әйтпесе бізді әлемдік нарықта қабылдамайды.Екінші бағыт — ғылыми жұмыстар едәуір нәтижелі орындалатындай орта құру. Мұнда, Республиканың ғылым және жаңа технологиялар Министрлігінің рөлі зор.»/20/.

«Қазақстан Республикасында кәсіпкерліктің даму жағдайлары мен басым факторлары елімізде кәсіпорындар қызметіне қолайлы экономикалық ахуал жасау тапсырмалары, кәсіпорын функцияларын ырықсыздандыруға талдау қарастырылады және кәсіпорындардың қызмет ету негізінде заңды-нормативтерді жетілдіруге ұсыныстар көрсетіледі»./21/. Қазіргі кездегі халықаралық бизнес ерекшелігі — тәуелді барынша төмендетуге ұмтылу. Өз кезегінде тәуекел дәрежесі экономикалық кеңістіктегі бизнес климатынан болады..Басқа жағынан қарағанда, қазіргі кезде біздің кәсіпорындар батыс технологияларына үлкен қызығушылығын білдіреді. Экономика құрылымында басқарудың қатаң түрде жүргізілуі, бай табиғи ресурстардың болуы, Қазақстан экономикасының қайта қалпына келуіне мүмкіндік береді. Қазақстан Республикасында кәсіпкерліктің даму жағдайлары мен басым факторлары елімізде кәсіпорындар қызметіне қолайлы экономикалық ахуал жасау тапсырмалары, кәсіпорын функцияларын ырықсыздандыруға талдау қарастырылады және кәсіпорындардың қызмет ету негізінде заңды-нормативтерді жетілдіруге ұсыныстар көрсетіледі.

Қорытынды

Консалтинг— шаруашылықты басқарушыларға және түрлі ұйымдардың басқарушы қызметкерлерін кәсіби көмек көрсету, кеңес беру, оқыту.

Консалтингтік кәсіпкерліктің маңызы неде?Жалпы кәсіпкерлік дегеніміз–адам қызметінің ерекше саласы және ол еңбектің басқа түрлерінен оқшауланып тұрады.Й.А.Шумпетер айтқан мынадай сөзі бар еді: «Кәсіпкер болу – басқаның істегенің істемеу».Екінші жағынан кәсіпкерлер–алдымен кәсіпкерлік жұмысты ұйымдас-тырушылар.Консалтингтік кәсіпкерлік осы еліміздегі кәсіп бастағалы жатқан кәсіп-керлерге серпін беруші,кәсіпкерлердің кішігірім мектебі десе де болады. Инвестициялардан түсетін пайданың мүмкіндігіне қарамастан, анықталмағандық Қазақстанға шетел инвестиция ағымын тежеуші фактор болып отыр.Бүгінде бұл сала еліміздегі үлкен сұранысқа ие салалардың бірі деуге болады,себебі ол коммерциялық негізде ақыл-кеңестер беру, үйренуші, оқушы басшы қызметкерлермен, басқарушылармен бірлесіп шешімдер әзірлеу нысанында, сондай-ақ, белгілі бір ұйымдық, техникалық немесе ақпараттық қызметтерді орындау нысанын жүзеге асырады.

Қазақстан Республикасының территориясында қызмет ететін кәсіпорындардың дамуы мен қазіргі жағдайына талдау жүргізу барысында байқағанымыз-еліміздегі кәсіпкерлік қабілет басқа елдермен салыстырғанда төмен деңгейде екені байқалды. Экономика құрылымында аграрлық сектор үлес салмағының басым болуы, басқарудың қатаң түрде жүргізілуі, бай табиғи ресурстардың болуы, Қазақстан экономикасының қайта қалпына келуіне мүмкіндік береді. Алайда,қуантар жайт-сараптамалар Республикамызда кәсіпкерлік қабілет жылдан-жылға артып келе жатқанын көрсетті.Қорыта айтқанда,консалтингтік кәсіпкерліктің дамуы еліміздің экономикасының болашағы үшін өте маңызды болып саналад

Қолданған әдебиеттердің тізімі

1. Консалтингтік қызмет көрсету ақпараттық жүйесін бағдарламалық қам-тамасыз ету /А.К.Ибраимова,Г.К.Сембина//Ғылым және жаңашылдық – 2014:респ.ғыл.- практ.конф. материалдары(4-5 наурыз 2014ж.).-2-т.-54-57 б..-Тараз:Тараз университеті баспасы.2014
2. Особенности управления персоналом в консалтинговых фирмах Казахстана /А.Н.Рыстамбаева // Наука и ее роль в современном мире:Материалы междунар.науч.-практ.конф.-С.16-139.-Библиогр.:5 назв..-Караганда:Болашак-Баспа,2012
3. Шағын ұйымдардың жұмысын басқару/В.Григорьева//Әңг.Л.Л.Ким// Қазақстандағы мамандаранықтамалығы=Справочник кадровика.Казахстан. 2012.-№9.-50-57б.
4. Рол государства в совершенствований консалтинговой деятельности в Казахстане/Г.Е.Ержанова//Наука(КИнЭУ).-2016.-№1.-С.328-332
5. Особенности отдельных видов консалтинга,наиболее значимых для роста экономики //А.А.Султанова /Қазақстан жоғары мектебі=Высшая школа Казахстана.-2013.-№4.-С.5-10
6. Консалтинг и мониторинг/А.Ярополов// Огни Алатау.-2014.-19 июля.-С.9
7. В Казахстан:аудит,оценка,консалтинг/ Л.Погорелова//Бизнес Life.-2016.- №10.-С.42-43
8. Развитие консалтинговых услуг в Казахстане/Ж.А.Утебаева,А.М.Сегизбаева/ Наука.-2011.-№3.-С.33-35
9. Басқарушылық консалтингтті тиімді ұйымдастыру процесіне стратегиялық басқарудың әсері/Г.С.Ақыбаева,А.Т.Ахметова//Заманауи әлемдегі ғылым мен білім:халықаралық ғыл.тәжірибелік конф.материалдары.-2-т-21-т.-21-23б..- Қарағанды,2014
10. По обе стороны консалтинга:О развитий казахстанского консалтинга/Н.Сергун//Курсив.-2013.-15 июня.-№23.-С.-11
11. Экономические и организационные предпосылки формирования рынка консалтинговых услуг/А.Титков//Труд в Казахстане.-2015.-С.27-32.-Библиогр.:7 назв.
12. Развитие консалтинговых услуг/И.К. Омарова,Т.Л.Исламбекова / Наука.-2013.-№7.-С.25-26
13. Консалтингтік қызмет   классификациясының  түрлері//А.Ж.Орынбаева// Инновациялық технологиялар – экономиканың аграрлық  саласына:ред.баскарған Е.Б. Сыдықов . -2-т.-150-154 б.. – Семей, 2011
14. Консалтинговые и консультационные услуги /Ж.А.Утебаева, Т.К.Острянина // Дулатов оқулары-2013:халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары(9 желтоқсан 2011ж.)/ бас ред.С.Б.Исмуратов.-2-т.-С.350-353.-Қостанай,2013
15. Финансовый консалтинг в РК – перспективы роста: По данным исследовательской компании BISAM Central Asia, к 2012 году казахстанские компании расширят спрос на консалтинговые услуги./С.Амерханов// MF: Modern Finance:Современные финансы.-2012.-Август.-С.22-24
16. Прежде чем открыть дело-посоветуйся/М.Тулепова /Бесед.Н.Черней// Кызылординские вести.-2011.-С.октября.-С.2
17. Предпосылки развития консалтинговых услуг в казахстанском обществе /Е.Ж.Есентараев // Вести: КарГУ. Сер.История,философия,право.-2014.-№4.С.83-90.-Библиогр.-14 назв.
18. Формирование рынка консалтинговых услуг: предпосылки возникновения и условия его реализации / С.С.Шиитаева // Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық ун-ті хабаршысы. Экономика сериясы = Вестник Евраз.нац.ун-та им.Л.Н.Гумилева. Сер. экономическая. -2011.-№4.-С.110-118
19. Рол государства в совершенствований консалтинговой деятельности в Казахстане/Г.Е.Ержанова//Наука(КИнЭУ).-2016.-№1.-С.328-332
20. Развитие консалтинговых услуг в Казахстане/Ж.А.Утебаева,А.М.Сегизбаева/ Наука.-2013.-№3.-С.33-35
21. https://surak.szh.kz/421575

Құрастырғандар: Қалжан А.Б., Біргебаева И.Ж.